Gojëzimi dhe gjestet me gojë

Struktura e shenjave përbëhet nga pesë parametra, të cilët janë forma e duarve, vendndodhja, lëvizja, orientimi dhe tiparet jo-manuale. Gojëzimi është një nga tiparet jo-manuale në gjuhën e shenjave. Tiparet jo-manuale i referohen shprehjes së fytyrës, vështrimit me sy, gjesteve të gojës, gojëzimit të njësive leksikore të gjuhës së folur dhe lëvizjeve të kokës dhe trupit. Në këtë pjesë, vëmendja është në gojëzimin në gjuhën e shenjave kosovare.

Gojëzimi është i lidhur me kuptimin e shenjës. Disa shenja, për shembull BESIMI dhe RELIGJIONI e kanë të njëjtën formë dore, vendndodhje, lëvizje dhe orientim. Dallimi qëndron tek tiparet jo-manuale, posaçërisht tek gojëzimi që e qartëson kuptimin. Kështu, gojëzimi luan një rol të rëndësishëm për kuptimin e shenjës. Pa gojëzim nuk do të ishte e qartë se cila shenjë po prodhohet: BESIMI apo RELIGJIONI.

Gojëzimi mund të ndahet në tre grupe:

1) Gojëzimi i njësive leksikore të gjuhës së folur, për shembull: ‘shkolla’, ‘nuk mundem’, ‘nuk mund’.

2) Gojëzimi i pjesshëm i njësive leksikore të gjuhës së folur, për shembull: ‘shko’, gojëzimi për shenjën SHKOLLA.

3) Gjestet e gojës (gojëzimi i gjuhës së shenjave), për shembull: gjesti ‘yyy‘ i gojës për shenjën SHUMË dhe gjesti i gojës ‘boo’ për shenjën NUK MUNDEM.

Ekzistojnë variacione me gojëzimin në gjuhën e shenjave kosovare. Me disa shenja është e mundur të përdoren të trija stilet e gojëzimit: gojëzimi i njësive leksikore të gjuhës së folur, gojëzimi i pjesshëm i njësive leksikore të gjuhës së folur dhe gjestet e gojës. Ka edhe shenja të tjera ku përdoren vetëm gjestet e gojës. Në shenja të caktuara nuk është e mundur të përdoret gojëzimi me njësi leksikore të pjesshme / të plota të gjuhës së folur. Tek shenjat e mëposhtme përdoret gojëzimi vetëm me gjestet e gojës.

Gjesti i gojës për shenjën ISHA është sikur kur ‘fryeni dhe i dridhni buzët‘ – për këtë shenjë nuk është e mundur ta përdorni gojëzimin e gjuhës së folur: ‘gjithmonë‘, madje as edhe një pjesë të saj. Shembuj të shenjave të tjera ku përdoren vetëm gjeste të gojës janë: EKSTRAVAGANTE, MAHNITËSE, I / E TURPËRUAR dhe I / E PANJOHUR.

Kështu, gojëzimi është pjesë e rëndësishme e strukturës dhe kuptimit të shenjave. Përdorimi i gojëzimit ndryshon në varësi të mënyrave individuale të shprehjes nga ana e shenjuesve; disa shenjues e përdorin më shumë gojëzimin, disa më pak dhe disa nuk e përdorin fare.