Morfologji


Modifikimi i shenjave

Në kapitullin lidhur me strukturën e shenjave kemi treguar se shenjat mund të zbërthehen në pesë parametra formues: forma e dorës, vendndodhja, lëvizja, orientimi dhe tiparet jo-manuale. Kështu, këto pesë parametra kombinohen për ta formuar një shenjë, dhe të cilët i kanë kuptimet e tyre. Ekzistojnë shumë lloje të shenjave. Ato mund të ndahen në dy grupe të cilat janë morfema të lidhura dhe morfema të lira. Shenjat si SHTËPI, VETURA, SHKOLLË dhe FLE janë morfema të lira, sepse këto shenja mund të qëndrojnë si të pavarura dhe të formojnë njësi të pavarura leksikore. Morfemat e lidhura nuk mund të qëndrojnë të vetme si shenja të pavarura. Për to nevojiten disa morfema të tjera, për shembull:

Ndajshtimi
Ndajshtimi është procesi ku shenjat krijohen duke i bashkuar morfemat e lidhura dhe morfemat e lira. Për shembull,  shenja NUK E NJOH ka morfemë të lirë dhe ndajshtesë të lidhur. Në këtë shenjë, pjesa e parë NJOH është një morfemë e lirë, e cila e ka njësinë dhe kuptimin e vet të pavarur leksikor. Pjesa e fundit ndajshtesohet me një prapashtesë negative, sepse kjo morfemë i referohet mohimit të morfemës së lirë. Kjo prapashtesë negative nuk mund të qëndrojë vetëm si e pavarur, por nevojitet që të jetë e pranishme edhe një morfemë e lirë.

Përfshirja numerike

Përfshirja e numrave ndodh kur një shenjë numerike përfshihet në një shenjë tjetër. Për shembull në shenjën NESËR mund të përfshihen shenja numerike, gjë që e ndryshon kuptimin e shenjës origjinale. Shenja PASNESËR ka vendndodhjen, lëvizjen dhe orientimin e njëjtë me shenjën NESËR, por forma e dorës është nga shenja DY. Kështu, një formë dore numerike është e përfshirë në shenjën NESËR. Është gjithashtu e mundur të përdoret një formë e dorës me numrin PESË me shenjën NESËR që do të rezultojë në këtë shenjë: PESË DITË dhe e njëjta gjë vlen për shenjën SHTATË që rezulton në shenjën SHTATË DITË e cila është një inkorporim i formës së dorës për shenjën SHTATË. Kështu, kuptimi i shenjave do të ndryshojë kur bëhet përfshirja e numrave.

Ndërlidhja

Ndërlidhja i referohet procesit të kombinimit të dy ose më shumë morfemave të lira për ta formuar një shenjë të re. Për shembull, shenja PRIND rrjedh nga kombinimi i shenjave NËNA dhe BABAI.

Aspekti

Aspekti i referohet një modifikimi të foljes që lidhet me kohën. Shenjat e foljeve mund të modifikohen me lëvizje dhe tipare jo-manuale, për shembull përdorimi i një lëvizjeje të përsëritur në shenjën TAKOHEM  e ndryshon kuptimin e shenjës në TAKOHEM SHUMË SHPESH. Për ta shprehur aspektin e së kaluarës të një shenje, mund ta shtoni TASHMË si prapashtesë me shenja foljore si p.sh. HA + TASHMË – që e ka kuptimin hëngra. I njëjti koncept mund të zbatohet me shenjën SHOH, por në rastin e kësaj shenje do të përdoret në mënyrë unike e njëjta formë dore si tek shenja SHOH. Kështu, shenja SHOH + TASHMË e ka kuptimin e pashë.

Frazat foljore shumëdrejtimëshe

Foljet shumëdrejtimëshe u referohen shenjave që janë fleksibile me drejtimin e lëvizjes. Për shembull, lëvizja për shenjën JAP bëhet zakonisht përpara që do të thotë TË JAP TY. Nëse drejtimi i lëvizjes ndryshohet në drejtim të trupit të shenjuesit, kjo do të thotë MË JEP MUA. Shenjat e foljeve gjithashtu mund të shndërrohen në shumës duke përdorur përsëritjen e lëvizjes, U JAP SHUMË PERSONAVE.

Të gjithë këta shembuj të mësipërm treguan se shenjat mund të modifikohen. Çdo modifikim i një shenje rezulton në ndryshimin e kuptimit.